Phương pháp Đánh vần có cần thiết khi Dạy tiếng Việt cho Người nước ngoài? (Phần 1)

Trong lớp Tiếng Việt Sơ Cấp (Basic Vietnamese A) tại trường Victoria University, tôi có thói quen mở đầu buổi học đầu tiên bằng cách viết một câu tự giới thiệu mình trên bảng:

Tôi tên Tuấn. Tôi là người Việt. Tôi dạy tiếng Việt tại trường Đại học Victoria.

Rồi tôi yêu cầu các em đọc. Thoạt đầu, em nào em nấy cũng lắc đầu quầy quậy: “Em chưa biết tiếng Việt mà. Hôm nay là ngày đầu tiên em học tiếng Việt.” Tôi động viên: “Thì em đọc thử xem sao.” Các em thử. Hết em này đến em khác. Kết quả: Hầu hết đều đọc đúng. Dĩ nhiên không phải đúng hoàn toàn. Chưa nghe ra cái lên bổng xuống trầm, điều mà nhiều người ngoại quốc khen là “líu lo như chim hót” của thanh điệu tiếng Việt. Chữ “người”, vốn chỉ có một âm tiết, có vẻ như biến thành hai âm tiết “ng-ười”. Nhưng, sai, thực sự đọc sai, thường, chỉ có một chữ: “dạy” thành “đạy”. Ba câu trên gồm 15 âm tiết (không tính chữ Victoria). Các em đọc sai một. Tỉ lệ sai: 1/15.

Kết quả ấy không đáng kinh ngạc sao? Có ngôn ngữ nào mới tiếp xúc lần đầu tiên mà người ta có thể đọc với mức độ chính xác đến như vậy? Thử tưởng tượng sinh viên đang học tiếng Tàu, tiếng Nhật hay tiếng Thái, tiếng Campuchia. Mất bao lâu để có thể đọc được mặt chữ? Giỏi lắm cũng mất năm bảy tháng. Hay có khi vài ba năm. Ngay giữa các ngôn ngữ Tây phương với nhau, một người nói tiếng Anh có thể đọc đúng tiếng Pháp hay tiếng Đức trước khi thực sự học các ngôn ngữ ấy không? Có. Nhưng tỉ lệ sai chắc chắn cao hơn hẳn.

Vậy nên kết luận thế nào sau bài thử nhập môn ở trên? Có mấy nhận xét:

Tiếng Việt rất dễ đọc. Dễ đến độ chưa học, người ta cũng có thể đọc được gần đúng. Như hệ quả của điều trên, tiếng Việt rất dễ học. Trong bốn kỹ năng chính của ngôn ngữ (nghe, nói, đọc và viết); để học tiếng Việt, hầu như người ta chỉ cần tập trung vào ba kỹ năng chính: nghe, nói và viết. Còn kỹ năng đọc, chưa cần học, người ta đã giải quyết xong ít nhất là một nửa.

Tại sao một nửa? Là vì việc đọc chữ thường bao gồm ba thao tác chính: một, nhận diện mặt chữ; hai, phát âm; và ba, biết nghĩa. Trong ba thao tác ấy, thao tác đầu tiên không thành vấn đề; thao tác thứ hai, các sinh viên đều có thể làm được; chỉ cần thời gian để hoàn thiện mà thôi. Cuối cùng, điều các em cần nhất là học ý nghĩa và cách sử dụng từ.

Thật ra, những nhận xét ở trên cũng không có gì đáng ngạc nhiên. Nói chung, các loại văn tự sử dụng bảng chữ cái La Tinh, vốn tự bản chất, có tính ký âm (phonetic transcription), đều dễ đọc. Ít nhất dễ đọc hơn các loại chữ khối vuông dựa trên hình tượng và ý niệm (như chữ Hán)

Trong các loại chữ ký âm, ngôn ngữ nào càng có chữ viết và sách in lâu đời, càng được sử dụng rộng rãi và càng có nhiều từ vay mượn từ nước ngoài bao nhiêu càng khó đọc bấy nhiêu. Lý do khá dễ hiểu. Nguyên tắc đầu tiên của các thứ chữ ký âm là sự đồng nhất giữa âm vị (phoneme) và tự vị (grapheme): Phát âm thế nào thì viết thế ấy; mỗi âm được ký hiệu hóa bằng một chữ cái. Thế nhưng, trên thực tế, từ nguyên tắc cơ bản ấy, có hai hiện tượng thường thấy: Một, ngay từ đầu, người ta đã bất nhất (ví dụ việc sử dụng nhiều tự vị – chữ cái – để ghi một âm vị, như trường hợp các phụ âm “g” và “gh” hay “c”, “k” và “q” trong tiếng Việt); và hai, trên đường tiến hóa và phát triển, trong khi ngôn ngữ nói không ngừng thay đổi và đa dạng hóa, chữ viết thì lại bị chết cứng trên trang giấy. Một lúc nào đó, những gì đáng lẽ là một lại bỗng dưng thành hai, ba, bốn, v.v… Đó là trường hợp thường thấy trong tiếng Anh.

Ví dụ, cũng viết là “a”, nhưng cách đọc “a” trong các chữ “car”, “hat”, “cake”, “call”, “about” và “private” thì khác hẳn nhau.